Ierland se mense

Een van fantasieskrywer Terry Pratchett se lang ry onvergeetlike karakters is Twoflower, die toeris wat gestalte gee aan die gesegde “Fools rush in where angels fear to tread”. Hy slenter deur die strate van die groot stad Ankh-Morpork en tuur vaag en vriendelik deur sy (rooskleurige) dikraambril terwyl hy hom aan al die vreemde goed en wesens om hom verstom. Salig onbewus van die gevaarlike omgewing waar hy telkens net-net aan ‘n ramp ontsnap en soms selfs ‘n ramp veroorsaak, geniet hy sy toer geweldig baie.

Soos gewoonlik, het die skrywer hier ‘n groot waarheid beet: Toeriste dwaal onskuldig deur ‘n vreemde wêreld en het nie regtig ‘n realistiese beeld van wat hulle sien nie. ‘n Mens is met vakansie, alledaagse bekommernisse en verantwoordelikhede is opgehef, jou tyd is jou eie. Die wolke en landskappe van jou vaderland is dalk net so mooi of selfs mooier as hier, maar hier het jy tyd om daarna te kyk!

Tog wil ek as toeris ‘n stelling maak: Die Iere is gulhartige mense wat uit hulle pad gaan vir ander, letterlik en figuurlik. Ek onthou die dame wat die “lucky bog cat” wat ek vir my katvriendin uitgesoek het so sorgsaam toedraai; die hulpvaardige maître d’; die buurvroutjie wat stilhou en eers gou kennis maak; die ou Ier met die mooi hoë wangbene wat na ‘n vroeëre geselsie spesiaal van my skoonsus in die teekamer kom afskeid neem: “Enjoy the rest of your time in the Fridge!” Die skrikwekkende nou, kronkelende plattelandse paadjies, waar die gras sommerso uit die teer groei om middelmannetjies te vorm, maak my nie benoud nie, want ek weet die motoriste is bedag op voetgangers, fietsryers en aankomende verkeer.

Ek verkyk my aan die mooie kinders, heelwat van hulle met die kenmerkende rooi hare wat glo ‘n Keltiese erfenis is (Ierland het die hoogste persentasie rooikoppe ter wêreld). ‘n Klein dogtertjie in ‘n pub besluit ons is die interessantste ding wat sy nóg vandag gesien het. Sy het ‘n feestelike donkerrooi rokkie aan en vergaap haar aan ons klompie, loop sommer ‘n entjie agter ons aan, tot ons en haar gesin se vermaak.

Ons besoek die Donegalbiblioteek, waar die twee vriendelikste bibliotekaresses ooit vir my die een na die ander boek oor Ierland aandra. Op die koop toe kry ek en my skoonsus elkeen ‘n pen, potlood en boekmerk present, asook ‘n “History and Heritage Education Pack”: County Donegal in 1916: From the Edge, uitgegee by geleentheid van die 100-jarige herdenking van die Ierse opstand in 1916. Die interessante A4-boek op dik glanspapier bevat geskiedkundige foto’s en daar is ekstra werkkaarte vir gebruik in die skole. Volgens Middelkind lê die Iere ook besondere klem op kreatiwiteit en die kunste.

Een middag laat my kleindogter se dramajuffrou ons toe om ‘n repetisie vir hulle opvoering van The Wizard of Oz by te woon. Soveel talentvolle kinders… Isabella sing Somewhere over the rainbow dat hierdie ouma se trane net wil loop! Ons twee bak gemmerkoekies wat baie vinnig verdwyn en sy maak die mooiste poppie uit een van daardie wasgoedpennetjies met die ronde koppe, wat ouma vir Gabby moet saamvat SA toe.

Klein Frans probeer sy ouma leer hoe om die videospeletjie Streetfighter te speel. Hy is ‘n uitstekende, sagte mentor en moedig my aan om strategies te dink. Ongelukkig is ouma so besig om te probeer onthou waffer knoppie doen wat, dat daar geen sprake van strategiese denke is nie – indien daar ooit enigsins so ‘n moontlikheid was!

My skoondogter is ‘n uiters begaafde beeldende kunstenaar, maar die tyd om haar talent uit te leef is min. Laventel laat my altyd aan haar dink, want tydens hulle swerfjare in Kaapstad het sy orals waar sy moes intrek, laventel geplant. Haar potplante blom asof hulle betaal word en daar is altyd takkies en stiggies en groeiende plantjies op haar vensterbanke. Gaandeweg besef hierdie skoonma dat my dogter se hele silwerskoon, gesellige huishouding eintlik ‘n kunswerk is, met gelukkige kinders en man, heerlike kos en besondere gasvryheid. My wens vir haar is dat sy eendag, wanneer hierdie besige tyd verbygegaan het, na hartelus sal kan skilder, want talent soos hare verryk die wêreld.

Om die werklikheid van my seun en sy gesin se omgewing te kan beleef, is so ‘n voorreg. Ek en my skoonsus, sy peetma, koester ons in sy rustige teenwoordigheid, vanaf die eerste oomblik op Dublin se lughawe toe hy ons albei se swaar tasse oorneem en behendig motor toe maneuvreer. Soos hy dikwels tydens my kuiers in Kaapstad gedoen het, neem hy ons almal op heerlike uitstappies. Drie weke later is die terugreis lughawe toe maar stil, aldrie sit met hulle eie gedagtes. Ek weet my skoonsus sien daarna uit om haar kinders van ons avonture te vertel. Self wonder ek wanneer, indien ooit, ek weer hierdie dierbares van my sal kan vashou…

Ierland se Wild Atlantic Way

Die toerismeroete Wild Atlantic Way (2 500 km lank) loop van die suidelike kuslyn al langs Ierland se weskus tot bo in die noorde. Die merker lyk só:

Op twee agtereenvolgende dae verken ons hierdie roete in Donegal: eers noordwes en toe suidwes. Die eerste dag ry ons na Fanad Head se ligtoring, waar ons by ‘n kafeetjie met die mooiste uitsig op die see koffie drink. Die see is onstuimig en pragtig, liggroen waar dit oor die rotse breek en soms pluime die lug laat inskiet. Daar is groot opwinding as ‘n skool dolfyne sommer hier naby verbyswem.

 

In die dorpie Downings eet ons middagete. Sláinte!

 

By ‘n oulike winkeltjie “The Old Sea Dog” snuffel ons deur boeke oor die see, seevaart, seewier, skulpe, vis en visvangs. My kleinseun ontdek ‘n klomp hoogs realistiese bruin eiers wat van spons gemaak is – natuurlik koop ouma vir hom so ‘n “egg ball”, wat hop as mens dit laat val.

Ons ry huis toe, verby skape, asemrowend hoog teen die berge, met klipmure en kwiksilwer watervlakke orals. Dis ‘n gemoedelike, rustige dag.

Die volgende dag kies ons suidwaarts koers. Anderkant die geskiedkundige wewersdorpie Ardara sluit ons by die Wild Atlantic Way aan en ry verder suid. Hoog op ‘n bergtop staan windturbines wat volhoubaar krag opwek, maar die waaiers verdwyn in die mis, sodat mens net die wasige stamme kan sien. By ‘n uitkykpunt (was dit in Glengesh Pass?) ver, ver af met ‘n nou vallei langs, hou ons stil.

Dan ry ons tot by Bunglass, ‘n uitkykpunt in die Slieve League (“Sliabh” = berg; “Liag” = hellings), die hoogste seekranse in Europa. Dis ‘n onherbergsame landskap, met plate wit klippers wat orals teen die steil hoogtes afgestort het en die koue see doer ver onder…

Wat ons nou nodig het, is die vertroosting van middagete. By ‘n deftige restaurant in Killybegs, waar mens jou plek vooraf moet bespreek, beduie die besige dog hulpvaardige bestuurder waar ons dalk geholpe sal kan raak: hy ken nie die naam van die pub nie, maar hy weet wel dis oorkant ‘n begraafplaas. Vol moed en hongerte ry ons verder en kom uiteindelik tereg by Mary Murrin’s Pub, presies geleë soos daar vir ons beduie is.

Ons keer huiswaarts deur Barnesmore Gap in die Blue Stack Mountains, waar blougetinte rotse teen die hoogtes opgestapel lê. Naby Stranorlar val ons vas in die berugte Sondagmiddag-vieruur-spitsverkeer, maar die toffies wat by een van die garagewinkels met hulle besonder goed beplande en oorvloedige voorraad gekoop is, maak die terugrit sommer korter. Dis ‘n eienaardige, onrustige dag, perfek opgesom deur die Ierse digter Joseph Campbell (1879 – 1944):

Some places in Donegal seem to me to brood under a perpetual twilight and silence… And mixed up with the twilight and silence is a profound melancholy that rises out of the landscape itself… Those dark hills with the rack over them and the sun looking through on one little patch of tilled land, and the stone mearings about it, figure forth the sorrow that is the heritage of every Irishman; the darkness the sorrow, the sunshine the hope, iridescent and beautiful, but a thing of moments only and soon to fade away.

Ierland = Feëland

Iewers in my kinderjare was daar ‘n fliek wat in Ierland afgespeel het. Ek kan niks meer daarvan onthou nie as dat dit ‘n geweldige sin van betowering by my geskep het. O, en die banshee wat my die ewige skrik op die lyf gejaag het! ‘n Banshee (uit die oud-Iers wat beteken “feëvrou”) is ‘n kwelgees wat iemand se dood aankondig deur te gil, te ween en te weeklaag. Daar word ook geglo dat hierdie gees sterwende familielede kom ontmoet om hulle veilig na die doderyk te lei. Selfs hier in Afrika het ons al gehoor van die “Little People” in daardie verre, mistieke land wat soms kindertjies steel of met een van hulle eie omruil, wat sommer maklik die vee sal vervloek en elke aand met ‘n pierinkie melk uit die boervrou se kombuis tevrede gehou moet word.

 

‘n Wandeling in Drummonaghan Wood laat mens verstaan hoedat hierdie skilderagtige omgewing die land se dromers, digters en sangers tot mites en legendes geïnspireer het. Die reën val en hou op; val en hou op – sover as wat mens stap, hoor jy stroompies kabbel. Hier staan ‘n poel roeskleurige water – is dit die wapenrusting van ‘n gevalle ridder wat die water kleur, is dit sy bleek gesig wat onder die bome se weerkaatsings oop-oog boontoe staar?

Op die dik bruin blaretapyt lê ‘n enkele helderrooi of skelgeel blaar. Mos, korsmos, kersfeesloof en varings sorg vir al die kleure van ‘n groen reënboog. Skielik skyn die son helder en teken die gewel van die huisie af wat deur ‘n opening in die bome teen die oorkantste heuwel sigbaar is. Êrens blaf ‘n groot ou hond…

Waar die pad weer ‘n draai maak, stap ons ‘n diep, donker denneplantasie binne met bome so hoog dat dit lyk asof hulle geen einde het nie.

Dis eintlik ‘n verligting om aan die magiese krag van daardie towerwoud te ontsnap en weer jou eie werklikheid terug te vind.

 

 

 

Oor Ierse katte en ‘n kliphuisie

Ontmoet die Ierse kat Bobby – ag ek bedoel Barbie. Sy is herdoop toe my kinders agterkom sy’s eintlik ‘n wyfie, nadat hulle haar as ‘n klein katjie aangeneem het.
Toe ek en my skoonsus die dag daar aankom, het Barbie ons een kyk gegee en laat spaander oor die grondpaadjie die wye, wilde (en sopnat) veld in. ‘n Kat so mooi soos wat sy is, behoort nie so vir (vriendelike, mak) mense te skrik nie!

Sy is ‘n taamlike groot kat, hoofsaaklik wit, met ligbruin en donkergrys vlekke hier en daar, waarin daar ook strepies sigbaar is. Haar ogies is ‘n sagte, helder groen en haar digte pels is kort en sysag. Haar stert is ligbruin met donkerder ringe al in die rondte, ‘n besonders gespierde aanhangsel, wat om mens se hand vou wanneer jy dit streel. Op haar linkerflank is twee donkergrys strepe: ‘n duidelike is-gelyk-aan-teken. Sy wou egter nooit vir my vertel wat gelyk is waaraan nie.

Sy het na ‘n dag of twee met ons vrede gemaak, maar in die proses my selfvertroue een hengse knou gegee. My lewe lank is ek besimpeld lief vir katte en hulle laat hulle gewoonlik hierdie tannie se toenadering welgeval. Toe Barbie nou uiteindelik besluit om weer voor haar eie kaggelvuur te kom lê, kies sy jouwaarlikwaar heel eerste my skoonsus se skoot uit! Ek was maar taamlik groen… Later het sy darem saans op my skoot ook kom lê, maar die oomblik dat my skoondogter kom sit het, was my beurt verby.

Volgens oorlewering was daar in die moeraslande van Ierland ‘n “bog cat”, ‘n groot swart kat wat vir mens geluk gebring het as jy dit sou sien. Dit was seker maar ‘n soort wildekat wat die Iere met hulle sjarmante geneigdheid tot fantasie met spesiale towerkrag beklee het.

‘n Swart kat kon ek weliswaar nie onder oë kry nie, maar daar was darem een dag so ‘n yslike strepieskat wat tussen die rotse op die kruin van die heuweltjie in die weiveld langs die huis op ‘n jagtog uit was. In navolging van sy voorbeeld trek ek oujaarsoggend stewels aan (die veld is heeltyd so nat dat mens glad nie sonder oorskoene daarin kan gaan stap nie) en gaan verken die rotse. Ek stap vreesloos tussen die klippe rond, want Sint Patrick het mos al die slange uit Ierland verban!

Weggesteek tussen die rotse en bome is die ruïne van ‘n kliphuisie, waar ‘n ou tannie alleen gewoon het totdat die vyf huise waarvan my kinders nou een huur, gebou is. Daar is bakstene ook in die klipmure ingebou, dus kan dit nie te oud wees nie. ‘n Laaste paar skilfers blou verf klou nog aan die houtkosyne van die vervalle klein venstertjie en dit maak my sommer hartseer: dis al wat hier oorgebly het van die mooi Ierse gebruik om hulle vensterrame en deure sulke helder kleure te verf. Waar is die ou vroutjie heen toe haar rus hier verstoor is? Het sy haar kinders in hierdie huisie grootgemaak en saans haar man met ‘n warm vuur en stomende lamsbredie verwelkom? Het hier ook ‘n kat gewoon wat saans as die dagtaak afgehandel was op haar skoot kom lê en spin het?

Ondanks die skraal sonnetjie is dit baie koud met ‘n ligte wind, mens kan nie te lank buite rondloop nie. Na nog ‘n paar foto’s van skilderagtige, vervalle ou klipkraalmure blaas ek die aftog om my in die geselskap van my familie te gaan koester.

 

Hoogtevrees in Ierland

Omdat die uwe so ‘n geborge kindertyd beleef het, het sy min sielkundige bagasie – trouens, sy was nog altyd trots op haar kalmte van gees. Janee, trots is nie verniet een van die sewe doodsondes nie; so kom hoogmoed voor die val en dan “zijn de helden gevallen”! (Heel gepas, dat dié twee uitdrukkings albei na die aksie van “val” verwys.)

Toe my dierbare pa my ‘n leeftyd gelede help trek na ‘n piepklein woonstelletjie op die 14de verdieping van ‘n Johannesburgse woonstelblok in Joubertpark met die ironiese naam “King’s Ransom” (moes maar ‘n armlastige koning gewees het), sien ek hy loop so effens huiwerig met die oop gang langs, weg van die lae muurtjie af, styf teen die woonstelmure aangedruk. Nie een van ons rep ‘n woord daaroor nie, maar my mammie het my later vertel dat my pa nog maar al die jare hoogtevrees gehad het.

My seun-hulle woon op die platteland in die noorde van Ierland, naby die grens met die gedeelte wat onder Britse regering staan, maar darem nog deel van die vrye Ierse Republiek, in County Donegal. Hy huur ‘n bussie om ons mee rond te ry, sodat ons geselskap van ses heerlik gemaklik die panorama kan bewonder.

Op Nuwejaarsdag vat hy ons na die “Grianan of Aileach”, ‘n sirkelvormige heuwelfort van droëklipwerk, iewers in die 6e, 7e of 8e eeu n.C. gebou en in die 1870’s mooi gerestoureer. Die fort is 23,6 meter in deursnee, die ringmuur is 4,5 meter dik en 5 meter hoog. Dit vorm drie terrasse wat van binne af deur kliptrappe bereik word. Twee konsentriese grondwalle (wat mens nie eintlik meer kan sien nie) vorm verdere skanse en daar is ook ‘n put daar naby. Daar word vermoed dat die terrein reeds in die brons- en ystertydperk bewoon was.

Ons stap deur die lae ingang en my skoondogter en kleindogter klim soos ribbokkies tot heelbo teen die trappe op. Dit kan nie hoër of laer nie, ek moet agterna! Die trappe is heel begaanbaar, maar daar is niks om aan vas te hou nie… Halfpad boontoe besef ek hierdie avontuur is ‘n groot fout, want hoe gaan ek ooit weer heelhuids hier af kom? Bo gekom, voel ek naar en duiselig. Nooit weer trek ek my neus op vir mense met hoogtevrees nie, dis nie sommer geite nie, dis werklik! Gelukkig moet skoonma en ouma darem haar “pose” hou, met die gevolg dat ek myself onder beheer kry en oor die klipmuur gaan kyk.

Die uitsig is onbeskryflik wyd en asemrowend mooi: eers die gras- en heideveld van die berg, dan Ierland se kenmerkende groen lappiesveld met Lough Swilly in die verte. Nie eers die gedagte aan die terugtog demp my verwondering nie…

Ek wag tot skoon- en kleindogter weer met die trap af koerskry, gaan sit dan plat op die grond en skuif-skuif tot ek mooi in lyn is, met my voete op die tweede trap. Toe staan ek houtgerus op en klim stadig en statig teen al daai trappe af, terwyl ek innerlik gil: “Nooit, ooit weer nie!”

Moenie dat hierdie foto julle mislei nie – op hierdie oomblik is ek vrekbang.

Oor koue en Gabby se gebedjie

Gister was die eerste dag vandat ons uit Ierland terug is dat die son behoorlik helder geskyn het. Ek het die warmte soos ‘n akkedis ingedrink. Kan nie onthou dat ek vroeërjare so erg koud gekry het nie, maar die afgelope rukkie in Ierland het dit maar swaar gegaan. Die een na die ander warmsjokolade het gehelp; so ook die rojale geëet. (Guinness kon ek rêrig nie afgesluk kry nie, maar Ierse pubs bedien ook koffie en tuis was daar wyn en Glühwein en Irish coffee.)

Elke aand maak my kinders die heerlikste kaggelvuur, met laasjaar se kersboomtakkies, houtplankies wat as “sticks” verkoop word, dik houtblokke, steenkool en – ja – ook turf (“peat”), wat spesiaal bestel is om vir ons daarmee vuur te maak. Dit bestaan uit plantmateriaal wat in die nat, suur moeraslande gedeeltelik verrot het tot ‘n donkerbruin massa wat baie soos grond lyk. In die ou dae is die turf in sooie uitgespit, maar deesdae word ‘n masjien gebruik wat die turf in ronde “stompies” ontgin. My skoonsus, veteraan van vele hardekool-Bosveldvure, kry so ‘n turfvuur sommer een-twee-drie aan die gang.

My Suid-Afrikaanse skoondogter, by wie ek onderdak kry, hou kontak d.m.v. WhatsApp. Sy stuur o.a. ‘n video waarin die twee kleintjies, op hulle mamma se bevel, “Hallo Ouma!” skree. Sy verseker my dat hulle my ook mis, soos ek vir hulle. Ek antwoord met ‘n stempos en noem o.a. dat ek so koud kry. Op 2 Januarie kom die volgende boodskappie:
Gabby het nou spesiaal gebid en vir Jesus gevra om seker te maak ”ouma kry nie koud nie en Jesus gee vir haar asb genoeg geld dat sy ‘n nuwe baadjie kan koop sodat sy nie koud kry nie – amen!”

Ag my ou liefie! My baadjie is lekker warm, maar buitenshuis moet ek aan die beweeg bly, anders raak ek misrabel – het my misgis om te dink broekiekouse, sokkies en dik jeans gaan genoeg beskutting wees!

Die middag na daardie WhatsApp bring my skoonsus vir my ‘n ekstra kledingstuk wat sy in haar tas ontdek het en nie gaan dra nie, iets in die lyn van ekstra-warm “longjohns”. (Terwyl ek vir die kuier ingepak het, het ek met ‘n soortgelyke lang affêre in my hande gestaan – een wat tussen my dogter se goedjies agtergebly het toe sy VSA toe is – en uiteindelik besluit ek gaan dit nie nodig kry nie! Hoe het ek myself nie verwens oor daardie dom besluit nie.) Ek is kinderlik dankbaar oor hierdie present, maar vra ewe knorrig: “Hoekom gee jy dit nou eers vir my?” Dis ‘n wonder sy het dit nie daar en dan teruggevat nie.

Die volgende dag is ons laaste uitstappie van die vakansie, na ‘n skouspelagtige “kasteel” (in 1870 gebou en dus nie ‘n regte ou kasteel nie) langs ‘n skilderagtige meer in die Glenveagh Nasionale Park. Ek dartel heerlik knus deur die uitgestrekte tuine op hierdie koue, groue dag; bewonder die appelbome wat kunstig gelei en vervorm is; verstom my aan die sneeuklokkies wat orals kop uitsteek. Ondertussen blom die besef in my hart: opregte gebede word verhoor – miskien nie presies soos wat daar gevra word nie, maar altyd tot ons beswil.

Winterlig en -lug van Ierland

Lank voordat St Patrick Ierland in die 5de eeu n.C. kom kersten het, het die mense onder andere ‘n songodin aanbid: Áine (uitspraak min of meer “Aanje”). Hoe goed verstaan ek dit na drie weke in die hartjie van die Ierse winter! Na amper drie jaar in Ierland vertel Middelkind hoe hy na die sonkeerpunt van 22 Desember uitsien, want van daar af is dit elke dag so ‘n rapsie langer lig…

Soggens so teen halftien is die son op; teen vyfuur is dit reeds weer pikdonker. Die son hang maar so laag bokant die suidelike horison rond, amper asof hy ietwat dikbek is. Meestal steek die wolke hom weg, maar nou en dan wen hy die stryd. Dan kleur hy die oggendwolke…

…of sorg hy vir ‘n sobere sonsondergang.

Die winterlig laat my aan die brons- en ystertydperk dink, soos deur die argeoloë afgebaken.

Die lig glans metaalagtig; die waters lê soos kwiksilwer onder die lae wolke.

Soveel water orals! Riviere, mere, stroompies, poele – en die reën kom en gaan na willekeur. Een wonderlike oggend is daar ‘n helder reënboog, met sy punt in die aangrensende skaapkampie. Bewaak Ierland se alomteenwoordige skape dalk potte goud?

In 1795 verwys William Drennan in ‘n gedig na Ierland as “the emerald isle”, die eerste keer dat hierdie wonderlike beskrywing op skrif verskyn. Selfs in die grouheid van die winter straal die groen skakerings van mos en blare oraloor.

In “Ireland – a sacred journey” skryf Michael Dames:

Poets were specialists in liminality; they operated at the thresholds, between categories of space, time, or identity, in dangerous, “frontier” conditions, among uncomfortable truths. These they shaped into harmonious knowledge on behalf of the community.

Die Keltiese harp met sy assosiasies van digters en sangers – en ook onderdrukking en geweld – is nie verniet so ‘n bekende simbool van Ierland nie.

Op ons laaste dag in hierdie eienaardige, asemrowende land lyk die wolke só:

My skoondogter stuur vir my die volgende verduideliking:

You may have noticed some of these clouds across parts of Ireland this afternoon, these are known as altostratus undulatus. The altostratus undulatus is a type of altostratus cloud with signature undulations within it. These undulations may be visible mostly as wavy bases but frequently they are indiscernible to the naked eye. The wavy strips of clouds are generally near an inversion surface.

“Inversion” = “the act of turning upside down or inside out/ the reversal of a normal order, position, or relation” (Concise Oxford Dictionary); vandaar die meteorologiese term “temperature inversion”, wat aanleiding tot hierdie soort wolkformasie gee.

Ierland het gesmokkel met my kop…